Objavljeno od

NAJAVA: Holokaust na tlu njemačkog okupacijskog područja u Srbiji 1941.-1944.

Uhapšeni Židovi u Beogradu, aprila 1941.

Dr. sc. Sanja Petrović Todosijević vodi nas kroz faze i dinamiku provođenja Holokausta na području Srbije pod njemačkom okupacijom. Predavanje se fokusira na život Židova, logore poput Sajmišta, propagandu i tragične ishode za židovsku zajednicu. Analiza kombinira povijesne činjenice, dokumente i lokalne kontekste.

Webinar je besplatan, a broj mjesta ograničen. Registrirajte se ovdje na vrijeme.

Tjedan edukacije o Holokaustu 2025

Ovo predavanje je dio aktivnosti u sklopu Tjedna edukacije o Holokaustu 2025.

Detalji predavanja

Predavanje pod nazivom Holokaust na tlu njemačke okupacijske zone u Srbiji ima za cilj ukazati na dinamiku i sve faze provođenja Holokausta na prostoru koji danas obuhvaća najveći dio središnje Srbije, Banat i sjeverne dijelove Kosova, tj. one teritorije koje su se u travnju 1941. godine našle u sastavu njemačkog okupacijskog područja u Srbiji, a na kojima je uveden strogi okupacijski režim potpomognut domaćom kolaboracionističkom upravom.

Holokaust na tlu njemačkog okupacijskog područja u Srbiji provodio se od prvih dana okupacije. Obuhvaćao je kako domaće židovsko stanovništvo, tako i Židove emigrante iz središnje Europe koji do početka napada Njemačke i njezinih saveznika na Jugoslaviju nisu uspjeli napustiti teritorij Kraljevine Jugoslavije (primjer Kladovskog transporta). Nakon provođenja prvih mjera (prijavljivanje, označavanje, popisivanje i oduzimanje imovine), već tijekom ljeta uslijedilo je zatvaranje u logore, a do kraja jeseni 1941. strijeljanje odraslog muškog židovskog stanovništva na stratištima u okolici velikih gradova (Pančevo, Beograd, Niš, Šabac…). Osnivanjem Židovskog logora Zemun u prosincu 1941. započela je nova faza u provođenju Holokausta na tlu njemačke okupacijske zone u Srbiji. Ta je faza završila u lipnju 1942., kada su u kamionu s pokretnom plinskom komorom ubijene sve Židovke i njihova djeca (njih oko 6.500).

Može se reći da su nakon lipnja 1942. na području njemačke okupacijske zone u Srbiji preživjeli samo oni Židovi koji su se do tada uspješno skrivali, uglavnom pokušavajući (neuspješno) prebjeći na druga okupacijska područja. Predavanje će biti prilika da se skrene pažnja i na ulogu drugih, posebno Koncentracijskog logora Banjica, u provođenju Holokausta u Srbiji u razdoblju od lipnja 1942. do studenoga 1944.

Provođenje Holokausta u Srbiji bilo je popraćeno opsežnom propagandnom kampanjom, kako okupacijskih tako i kolaboracionističkih vlasti, koja je bila usmjerena uglavnom na većinsko srpsko stanovništvo, s ciljem „normalizacije“ svih faza u provođenju Holokausta. Osim toga, posebno je važno istaknuti da je do eskalacije Holokausta u Srbiji došlo u vrijeme podizanja, a potom i gušenja antifašističkog ustanka, što je rezultiralo brojnim masovnim strijeljanjima civilnog stanovništva u više mjesta i gradova u Srbiji, poput Draginca, Šapca, Kraljeva i Kragujevca.

Eskalacija nasilja u Srbiji tijekom jeseni 1941. godine pridonijela je slamanju gotovo svakog organiziranog otpora, što je omogućilo nesmetano provođenje različitih segmenata okupacijske politike, pa tako i Holokausta. Ishod Holokausta na raznim okupacijskim područjima u Srbiji bio je tragičan. Od 33.577 Židova koji su do 1941. živjeli na teritoriju današnje Republike Srbije, ubijeno ih je 27.024, odnosno 80,48% ukupne predratne populacije. Postotak na prostoru njemačke okupacijske zone u Srbiji bio je još veći. Od 17.800 Židova, koliko ih je 1941. živjelo na teritoriju njemačke okupacijske zone u Srbiji, uključujući 1.200 Židova iz Kladovskog transporta, njih 14.800, ili oko 85%, ubijeno je u Holokaustu.

Biografija predavačice

Sanja Petrović Todosijević viša je znanstvena suradnica Instituta za noviju povijest Srbije. Diplomirala je i magistrirala na Odsjeku za povijest Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Beogradu. Doktorirala je na Fakultetu za medije i komunikacije Sveučilišta Singidunum. Bavi se društvenom poviješću Srbije i Jugoslavije u razdoblju nakon Drugog svjetskog rata, s posebnim naglaskom na povijest djetinjstva i povijest obrazovanja, kao i poviješću Drugog svjetskog rata, s fokusom na masovne zločine, Holokaust i politiku kolaboracionističke uprave na tlu njemačke okupacijske zone u Srbiji.

Sanja Petrović Todosijević
Sanja Petrović Todosijević

Autorica je dviju monografija: Otećemo svetlost bučnom vodopadu. Reforma osnovnoškolskog sistema u Srbiji 1944.-1959. (2018.) i Za bezimene. Djelatnost UNICEF-a u Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji 1947.-1954. (2008.). Pripremila je za tisak rukopis Grigorije Babović, Ljetopis Šapca 1933.-1944. (2010.). Zajedno s Aleksandrom Ilić Rajković uredila je kolektivnu monografiju Bez škole šta bi mi?! Ogledi iz povijesti obrazovanja u Srbiji i Jugoslaviji od 19. stoljeća do danas (2021.). Koautorica je dvaju udžbenika povijesti za sedmi i osmi razred osnovne škole, oba u izdanju izdavačke kuće Klett.

Dr. Sanja Petrović Todosijević dugogodišnja je članica Projektnog tima Radne skupine Republike Srbije za obnovu bivšeg jugoslavenskog paviljona u Državnom muzeju Auschwitz-Birkenau te članica Nacionalne skupine Ministarstva prosvjete, znanosti i tehnološkog razvoja Republike Srbije za implementaciju obrazovnih materijala o antisemitizmu ODIHR-a i Kuće Anne Frank. Sudjelovala je u brojnim međunarodnim projektima koji su u fokusu imali Holokaust te bila angažirana na projektima edukacije o Holokaustu. Aktivno sudjeluje u radu znanstvenih radionica, seminara, konferencija i konvencija na temu kulture sjećanja, povijesti Drugog svjetskog rata i Holokausta, kako u Srbiji i regiji, tako i širom Europe i svijeta.

Aktivna je i kao javna djelatnica. Sudjelovala je u organizaciji i radu brojnih javnih događanja s ciljem skretanja pozornosti javnosti na dominantne politike sjećanja i njihov odnos prema nasljeđu Drugog svjetskog rata. Tekstove objavljuje i kao publicistkinja. Neki od tekstova su i:

Jedna je od osnivačica Centra za jugoslavenske studije. Članica je neformalne inicijative za očuvanje Memorijalnog kompleksa Boško Buha (Jabuka, Prijepolje). Dobitnica je priznanja BeFem Bring The Noize 2023. za borbu protiv desničarskih intervencija u formalnom obrazovanju.

Relevantna literatura

Literatura je na jeziku i pismu na kojem je objavljena.

  • Петровић Тодосијевић, Сања. „Холокауст у мемоарским делима Григорија Глише Бабовића (1886-1961)“, Цивилне жртве Другог светског рата (1939-1945), ур. Маријана Станковић, Алексеј Јурјевич Безугољни, 209-246. Крагујевац: Спомен парк Крагујевачки октобар, 2023.
  • Петровић Тодосијевић, Сања. „Јеврејски логор у Шапцу на Сави као централно место у процесу спровођења Холокауста у Шапцу и околини (јул 1941 – јануар 1942)“, Србија 1941. године, Зборник радова, ур. Кристина Јоргић Степановић, Ненад Антонијевић, 97-116. Крагујевац, Београд: Спомен парк „Крагујевачки октобар“, Музеј жртава геноцида, 2023.

https://www.2.muzejgenocida.rs/images/Zbornik%20radova%20Srbija%201941..pdf

  • Петровић Тодосијевић, Сања. „Идентитет отпора. Збирке музеја Југославије као извор за идентификацију заточеника и заточеница Концентрационог логора Бањица“, Слобода је за нас сан. Тематски каталог предмета из фонда Музеја Југославије који документују живот у логорима и репресивне мере у току Другог светског рата, ур. Веселинка Кастратовић Ристић, Ана Панић, 47-71. Београд: Музеј Југославије, 2022.
  • Petrović Todosijević, Sanja. „Sistem logora u Šapcu kao deo sistema logora za uništenje pripadnika jevrejske zajednice na tlu nemačke okupacione zone u Srbiji“. Zbornik radova Konferencija Jevrejski logor Zemun i Prihvatni logor Zemun prošlost-sadašnjost-budućnost, Zbornik radova, ur. Nenad Fogel, 73-104. Beograd: Jevrejska opština Zemun, 2021.

https://joz.rs/gallery8/Sajmiste_21/Zbornik_WEB.pdf

  • Petrović Todosijević, Sanja.  „The Escape of Jewish People from the Territory of thr German Occupation Zone in Serbia, 1941-1944“. The “Jewish Question” in the Territories Occupied by Italians 1939-1943, eds. Giovanni Orsina, Andrea Ungari, 249-270. Roma: Viella, 2019. 
  • Петровић Тодосијевић, Сања. „Бекства Јевреја са територије немачке окупационе зоне у Србији 1941-1944“. Токови историје 2/2019, 59-82.

https://tokovi.istorije.rs/lat/uploaded/2%202019/3.%20clanak%203.pdf

  • Петровић Тодосијевић, Сања. „Читалачки дани Карла Криса и Валтера Клајна. Јеврејске избеглице из кладовског транспорта у Шапцу (1940-1941)“. Традиција и трансформација. Транснационална искуства југословенске историје, Зборник радова, ур. Олга Манојловић Пинтар, Вера Гудац Додић, 269-298. Београд: Институт за новију историју Србије, 2019.
  • Petrović Todosijević, Sanja. „Holocaust With(out) Bullets: The Public and Property of the Jewis People from Šabac and the Kladovo Transport 1941-1944“. AM Journal of Art and Media Studies 13/2017, 5-15.

https://fmkjournals.fmk.edu.rs/index.php/AM/article/view/386/256

  • Петровић Тодосијевић, Сања. „Однос Градског поглаварства у Шапцу према имовини шабачких Јевреја и Јевреја из Кладовског транспорта 1941-1944“. Токови историје 2/2017, 133-154.

https://tokovi.istorije.rs/cir/uploaded/1%202012/S_Petrovic.pdf

  • Милан Кољанин, Олга Манојловић Пинтар, Радмила Радић, Сања Петровић Тодосијевић, Ивановић, Зорица. Последње одредиште Аушвиц (каталог изложбе). Београд: Историјски музеј Србије, 2015.